Plemiona zamieszkujące obszar Ameryki
Południowej początkowo wiodły koczowniczy tryb życia. Około 7
tys. - 2 tys. lat p.n.e. w okresie archaicznym zaczęły one tworzyć
osady i uprawiać ziemię. Początkowo uprawiano kukurydzę i fasolę,
hodowano też psy i indyki na mięso. Mężczyźni nadal zajmowali
się polowaniem i rybołówstwem, kobiety natomiast uprawiały ziemię
i opiekowały się domem.
Około 1500 r.p.n.e. pojawiły się
pierwsze większe osady. Wtedy też tworzyły się wierzenia,
tradycje i religie przejęte później przez Indian. Pierwsze wioski
powstawały na Nizinie Meksykańskiej, w dzisiejszych prowincjach
Veracruz i Tabasco. Najgęściej zaludnione były brzegi rzek Tonala,
Papaloapan oraz zatoka Campache. Z rozrzuconych tam osad, około 1200
r.p.n.e. zaczęła wyłaniać się jednak kultura – Olmeków.
Uważana za „kulturę matkę” plemion Ameryki Środkowej. Główne
tereny zajmowane przez Olmeków rozciągały się pomiędzy rzekami
Papaloapen a Tonala. Teren ten poprzecinany mniejszymi rzeczkami i
rzekami były bardzo żyzne.
Najwcześniejsze
dowody istnienia cywilizacji w tym obszarze pochodzą z 1600r.p.n.e.
Jak wynika z badań archeologicznych,
pierwszym miastem założonym przez Olmeków i uznawanym za stolicę
kulturalną i polityczną było San Lorenzo.
Przetrwało ono zaledwie 300 lat, zostało wyludnione już około 900
r.p.n.e. Jak do tej pory zagadka
jego opuszczenia, nie została rozwiązana. Według
archeologów, u szczytu rozwoju, San Lorenzo mogło zamieszkiwać
nawet 5,5 tys. mieszkańców. Jego wpływy
i władza rozciągały się głównie na wschód od rzeki
Cotzacoalcos. Obszary położone na północ i na północny-zachód
były bardziej niezależne. Miast zostało zbudowane na powierzchni
55 ha. Olmekowie stworzyli skomplikowany system irygacji. Nie tylko
po to by dostarczać wody pitnej mieszkańcom, woda miała też
charakter rytualny. W okolicy San Lorenzo, dziś znajdują się trzy
stanowiska archeologiczne. Kolejnym miastem-stolicą było La
Venta, założone
około 1600 r.p.n.e., przetrwało do około IV w.p.n.e.,
kiedy nastąpił schyłek cywilizacji olmeckiej.
Olmekowie budowali domy z drewna oraz
innych mało trwałych materiałów, dlatego jedynymi zachowanymi
przykładami ich architektury są monumentalne piramidy, konstruowane
z kamienia. Najstarsza z odkrytych piramid została zbudowana w 1200
r.p.n.e. i pochodzi z La Venta. Budowle te mają kształt stożka
podobnego do wulkanu i były miejscem kultu. W ich otoczeniu
znajdowały się domy mieszkalne oraz inne zabudowania. Sama piramida
stanowiła natomiast centrum miasta. Poza piramidami, cywilizacja ta
pozostawiła po sobie rzeźby świadczące o zaawansowanym poziomie
rozwoju sztuki oraz kultury. Interesujące, jak udało im się w tak
krótkim czasie wykształcić techniki obróbki i transportu kamienia
i rozwinąć sztukę tak wysokiej jakości. Figurki znalezione przez
archeologów mają wyraźne antropomorficzne kształty i
przedstawiają postaci w najrozmaitszych pozach, zachowując
proporcje ciała ludzkiego. Przykładem rzeźb Olmeków są tzw.
„Baby face”, figurki dzieci
o zaokrąglonych główkach i rysach twarzy. Dzieci zwykle
przedstawione są w pozycji siedzącej, wykonując jakiś gest czy
ruch, na przykład jedna z figurek przedstawia dziecko przecierające
sobie oko. Były one najprawdopodobniej wykorzystywane do celów
rytualnych. Dzieci stanowiły ważny element w kulturze Olmeków.
Świadczy o tym chociażby przedstawianie boga deszczu pod postacią
dziecka.
Znaleziskiem wzbudzającym wiele emocji
są wielkie kamienne głowy,
wyrzeźbione w skałach wulkanicznych, transportowanych z gór Las
Tuxtlas oddalonych o kilkanaście kilometrów od La Venta. Nie do
końca wiadomo w jaki był ich cel i czyje są to wizerunki. Wielu
badaczy twierdzi, że są to rzeźby twarzy olmeckich władców,
podkreślających w ten sposób swoją potęgę i wielkość. Jak do
tej pory odkryto 17 tych monolitycznych pomników. Wszystkie mają
głowy nakryte niejako hełmem. Ich usta są duże, mięsiste i mocno
osadzone w twarzy, nosy szerokie, natomiast oczy płytko wyryte w
kształcie migdałów. Podobne rysy są charakterystyczne dla
większości rzeźb wytwarzanych przez to plemię. Poza wyrobami z
bazaltu, Olmekowie potrafili także obrabiać kamienie takie jak
jadeit i obsydian, stanowiące często również przedmiot handlu.
Dzięki licznym kontaktom handlowym,
kultura Olmeków szybko się rozprzestrzeniała.
Olmekowie uprawiali sztukę szamańską
przejętą potem przez inne ludy indiańskie. Najprawdopodobniej
również z ich kultury wywodzi się postać jaguara. Z
wykopalisk archeologicznych wynika, że Olmekowie w czasie swoich
ceremonii poświęcali ludzi w tym dzieci. Ofiary te były składane
ku czci deszczu, wody, płodności i gór. Rytuał odbywał się na
ołtarzu pełniącym jednocześnie funkcję tronu. O składaniu dziec
w ofierze świadczy między innymi miejsce ich pochówku w pobliżu
ołtarza oraz liczne inne dowody takiej jak figurki i reliefy
przedstawiające dorosłych trzymających dzieci i oddając je w
ofierze. Poza tego typu figurkami wotywnymi, Olmekowie wyrabiali
narzędzia, misy, pojemniki zastawę. Jednymi z najdziwniejszych są
znalezione w Tlatiko pojemniki o kształcie zwierząt wodnych.
Niektórzy badacze uważają je za kadzielnice.
Kultura ta
prowadziła także badania nad gwiazdami i stworzyła podstawy
astrologii rozwijanej później przez Majów i Azteków. Nie ma
większych dowodów, że posługiwali się oni pismem, możliwe
jednak, że stworzyli pewien system hieroglificznych symboli, który
był stosowany następnie w epoce późno-olmeckiej przez plemiona
Zapoteków.
Uważanych zwykle za pierwszy lud
Ameryki Środkowej, który wykształcił pismo. Cywilizacja Olmeków
upadła ostatecznie około 400r.p.n.e. Do dzisiaj nie wiadomo kim do
końca byli i jak siebie nazywał. Nazwa, którą posługujemy się
dziś została nadana tej cywilizacji przez późniejsze ludy.
Pochodzi od słowa Olmecalt, olli znaczyło guma a mecatl – sznur,
lina. Dosłownie więc oznacza gumowa lina jednak tłumaczone jest
również na angielskie lineage – rodowód, pochodzenie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz