poniedziałek, 7 stycznia 2013

Olmekowie



Plemiona zamieszkujące obszar Ameryki Południowej początkowo wiodły koczowniczy tryb życia. Około 7 tys. - 2 tys. lat p.n.e. w okresie archaicznym zaczęły one tworzyć osady i uprawiać ziemię. Początkowo uprawiano kukurydzę i fasolę, hodowano też psy i indyki na mięso. Mężczyźni nadal zajmowali się polowaniem i rybołówstwem, kobiety natomiast uprawiały ziemię i opiekowały się domem.
Około 1500 r.p.n.e. pojawiły się pierwsze większe osady. Wtedy też tworzyły się wierzenia, tradycje i religie przejęte później przez Indian. Pierwsze wioski powstawały na Nizinie Meksykańskiej, w dzisiejszych prowincjach Veracruz i Tabasco. Najgęściej zaludnione były brzegi rzek Tonala, Papaloapan oraz zatoka Campache. Z rozrzuconych tam osad, około 1200 r.p.n.e. zaczęła wyłaniać się jednak kultura – Olmeków. Uważana za „kulturę matkę” plemion Ameryki Środkowej. Główne tereny zajmowane przez Olmeków rozciągały się pomiędzy rzekami Papaloapen a Tonala. Teren ten poprzecinany mniejszymi rzeczkami i rzekami były bardzo żyzne.
Najwcześniejsze dowody istnienia cywilizacji w tym obszarze pochodzą z 1600r.p.n.e.
Jak wynika z badań archeologicznych, pierwszym miastem założonym przez Olmeków i uznawanym za stolicę kulturalną i polityczną było San Lorenzo. Przetrwało ono zaledwie 300 lat, zostało wyludnione już około 900 r.p.n.e. Jak do tej pory zagadka jego opuszczenia, nie została rozwiązana. Według archeologów, u szczytu rozwoju, San Lorenzo mogło zamieszkiwać nawet 5,5 tys. mieszkańców. Jego wpływy i władza rozciągały się głównie na wschód od rzeki Cotzacoalcos. Obszary położone na północ i na północny-zachód były bardziej niezależne. Miast zostało zbudowane na powierzchni 55 ha. Olmekowie stworzyli skomplikowany system irygacji. Nie tylko po to by dostarczać wody pitnej mieszkańcom, woda miała też charakter rytualny. W okolicy San Lorenzo, dziś znajdują się trzy stanowiska archeologiczne. Kolejnym miastem-stolicą było La Venta, założone około 1600 r.p.n.e., przetrwało do około IV w.p.n.e., kiedy nastąpił schyłek cywilizacji olmeckiej.
Olmekowie budowali domy z drewna oraz innych mało trwałych materiałów, dlatego jedynymi zachowanymi przykładami ich architektury są monumentalne piramidy, konstruowane z kamienia. Najstarsza z odkrytych piramid została zbudowana w 1200 r.p.n.e. i pochodzi z La Venta. Budowle te mają kształt stożka podobnego do wulkanu i były miejscem kultu. W ich otoczeniu znajdowały się domy mieszkalne oraz inne zabudowania. Sama piramida stanowiła natomiast centrum miasta. Poza piramidami, cywilizacja ta pozostawiła po sobie rzeźby świadczące o zaawansowanym poziomie rozwoju sztuki oraz kultury. Interesujące, jak udało im się w tak krótkim czasie wykształcić techniki obróbki i transportu kamienia i rozwinąć sztukę tak wysokiej jakości. Figurki znalezione przez archeologów mają wyraźne antropomorficzne kształty i przedstawiają postaci w najrozmaitszych pozach, zachowując proporcje ciała ludzkiego. Przykładem rzeźb Olmeków są tzw. „Baby face”, figurki dzieci o zaokrąglonych główkach i rysach twarzy. Dzieci zwykle przedstawione są w pozycji siedzącej, wykonując jakiś gest czy ruch, na przykład jedna z figurek przedstawia dziecko przecierające sobie oko. Były one najprawdopodobniej wykorzystywane do celów rytualnych. Dzieci stanowiły ważny element w kulturze Olmeków. Świadczy o tym chociażby przedstawianie boga deszczu pod postacią dziecka.
Znaleziskiem wzbudzającym wiele emocji są wielkie kamienne głowy, wyrzeźbione w skałach wulkanicznych, transportowanych z gór Las Tuxtlas oddalonych o kilkanaście kilometrów od La Venta. Nie do końca wiadomo w jaki był ich cel i czyje są to wizerunki. Wielu badaczy twierdzi, że są to rzeźby twarzy olmeckich władców, podkreślających w ten sposób swoją potęgę i wielkość. Jak do tej pory odkryto 17 tych monolitycznych pomników. Wszystkie mają głowy nakryte niejako hełmem. Ich usta są duże, mięsiste i mocno osadzone w twarzy, nosy szerokie, natomiast oczy płytko wyryte w kształcie migdałów. Podobne rysy są charakterystyczne dla większości rzeźb wytwarzanych przez to plemię. Poza wyrobami z bazaltu, Olmekowie potrafili także obrabiać kamienie takie jak jadeit i obsydian, stanowiące często również przedmiot handlu.
Dzięki licznym kontaktom handlowym, kultura Olmeków szybko się rozprzestrzeniała.
Olmekowie uprawiali sztukę szamańską przejętą potem przez inne ludy indiańskie. Najprawdopodobniej również z ich kultury wywodzi się postać jaguara. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że Olmekowie w czasie swoich ceremonii poświęcali ludzi w tym dzieci. Ofiary te były składane ku czci deszczu, wody, płodności i gór. Rytuał odbywał się na ołtarzu pełniącym jednocześnie funkcję tronu. O składaniu dziec w ofierze świadczy między innymi miejsce ich pochówku w pobliżu ołtarza oraz liczne inne dowody takiej jak figurki i reliefy przedstawiające dorosłych trzymających dzieci i oddając je w ofierze. Poza tego typu figurkami wotywnymi, Olmekowie wyrabiali narzędzia, misy, pojemniki zastawę. Jednymi z najdziwniejszych są znalezione w Tlatiko pojemniki o kształcie zwierząt wodnych. Niektórzy badacze uważają je za kadzielnice.
Kultura ta prowadziła także badania nad gwiazdami i stworzyła podstawy astrologii rozwijanej później przez Majów i Azteków. Nie ma większych dowodów, że posługiwali się oni pismem, możliwe jednak, że stworzyli pewien system hieroglificznych symboli, który był stosowany następnie w epoce późno-olmeckiej przez plemiona Zapoteków. Uważanych zwykle za pierwszy lud Ameryki Środkowej, który wykształcił pismo. Cywilizacja Olmeków upadła ostatecznie około 400r.p.n.e. Do dzisiaj nie wiadomo kim do końca byli i jak siebie nazywał. Nazwa, którą posługujemy się dziś została nadana tej cywilizacji przez późniejsze ludy. Pochodzi od słowa Olmecalt, olli znaczyło guma a mecatl – sznur, lina. Dosłownie więc oznacza gumowa lina jednak tłumaczone jest również na angielskie lineage – rodowód, pochodzenie.


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz