Zapotekowie

Najstarsze ślady ludzi z Oaxaca, regionu w Meksyku pozostawili Olmekowie. Od V w.p.n.e. rozwijała się tu również cywilizacja Zapoteków, która następnie zdominowała ten teren. Zapotekowie skupili się wokół miasta Monte Alban, będącego stolicą od 300 r.p.n.e. Przejęli oni wiele elementów kultury olmeckiej. Największym dokonaniem Zapoteków było wynalezienie pisma. Niektórzy badacze sugerują jednak, że jego podstawy zostały stworzone przez Olmeków, w każdym razie nie ulega wątpliwości, że to Zapotekowie rozwinęli i jako pierwsi zaczęli używać pisma do zapisywania i opisywania zdarzeń. Sztuka Zapoteków była najprawdopodobniej podległa elicie rządzącej, samo państwo natomiast silnie zhierarchizowane i podzielona na sztywne klasy.

Stolica Zapoteków Monte Alben ulokowana jest w centrum doliny Oxaca. Przed powstaniem i zdominowaniem tego regionu przez Zapoteków, dolina była podzielona pomiędzy trzy rywalizujące ze sobą plemiona. Pomiędzy 700-500r.p.n.e. zaczęły one pustoszyć wzajemnie swoje miasta. Wtedy na ziemi niczyjej powstało Monte Alban, stworzone przez ludność pochodzącą ze wszystkich trzech plemion. Miasto zostało wzniesione na wzgórzu z którego rozpościerał się widok na okolicę, co zapewniało ochronę i przewagę w razie ataku.

Podobieństwo pomiędzy ceramiką z Monte Alban a tą znalezioną w opuszczonym mieście San Jose Mogote – wcześniejszej „stolicy” doliny Oaxaca - świadczą o tym, że ludność zamieszkująca Monte Alban ma te same korzenie co ludność z San Hose Mogote. Niektórzy naukowcy sugerują, że migracja nastąpiła w związku z jakimś zewnętrznym zagrożeniem. Dowody archeologiczne świadczą jednak o tym, że Monte Alban zostało ufortyfikowane dopiero 400 lat później, około I w.p.n.e. w tak zwanej 2 fazie Monte Alban, co powoduje, że teza ta nie może być do końca uzasadniona.

Archeologowie podzielili okres istnienia miasta na następujące fazy

Monte Alban 1 – 400-100 r.p.n.e.

Monte Alban 2 – 100 r.p.n.e. - 100 r.n.e.

Monte Alban 3 – 100 – 900 r.n.e.

Monte Alban 4 – 900 – 1350 r.n.e.

Monte Alban 5 – 1350 - 1521 r.n.e

Zapotekowie rozpoczęli swoją ekspansję już około 400 r.p.n.e a w czasie fazy Monte Alban 2 zaczęli kontrolować tereny Doliny Oaxaca. Aż do 700 r.n.e. Żadne z sąsiednich plemion nie było w stanie zagrozić ich cywilizacji. W czasie Monte Alben 2 Zapotekowie opanowali również tereny poza doliną. Świadczą o tym znaleziska archeologiczne głównie w postaci ceramiki. Podbite ludy przejmowały styl Zapoteków lub był on im narzucony. Tworzone przez Zapoteków dzieła były bardziej złożone i ozdobne niż monumentalne rzeźby Olmeków.

Nazwa Zapotekowie pochodzi z języka nahuatl od słowa tzapotecah – mieszkańcy regionu Sapote (sapote to nazwa owocu rosnącego w Meksyku i Ameryce Środkowej). Sami Zapotekowie określali siebie jako Be'ena'a czyli po prostu ludzie. Język którego używali należy do tak zwanej grupy języków tohualnych gdzie znaczenie danego słowa zależy od odpowiedniej intonacji głosu.

Region zamieszkany przez Zapoteków jest oddalony około 200 km. od dzisiejszego miasta Meksyk. Otacza go pasmo gór Sierra Madre Orienal. Dolina Oaxaca była więc dobrym miejscem na osiedlenie się ze względu na naturalne granice, płaskie położenie i dobre gleby. Gleba na tym terenie nie uległa erozji w czasach Zapoteków.

Zapotekowie zbudowali system irygacyjny pomagający dostarczyć wodę z rzeki Atoyac okalającej dolinę od północy do Monte Alban. Miasto leżało na wysokości 400 m.n.p.m. i było oddalone od rzeki o kilka kilometrów. Archeolodzy odkryli na południowo-zachodnim zboczu wzgórza około 2 kilometrowy system kanałów i zapór dostarczających wodę do miasta. Najprawdopodobniej był to jeden z wielu systemów irygacyjnych. System irygacyjny był niezbędny do uprawy pól znajdujących się często w mniej żyznych częściach doliny, zapewniał także normalne funkcjonowanie miasta dzięki dostarczanej wodzie pitnej. Szybki przyrost ludności zmuszał Zapoteków do produkcji większej ilości żywności i rozszerzania terenów uprawnych.

Poza systemem irygacji Zapotekowie wynaleźli również kalendarz oraz mierzyli czas.

W San Jose Mogote znaleziono jeden z najwcześniejszych zabytków świadczących o tym, że lud ten używał pisma, jest to tzw. Danoze, kamień znany również pod nazwą rzeźba 3. Znajduje się na nim relief przedstawiający martwego zakrwawionego jeńca z wyrytym najprawdopodobniej swoim imieniem obok.

Zapotekowie czcili głównie boga deszczu Cociji oraz boga światła Coquihani. Najprawdopodobniej w swoich rytuałach poświęcali ludzi. Zachowało się do dziś kilka zapoteckich legend mówiących o powstaniu plemienia spisanych głównie przez Hiszpanów. Zapotekowie uważali, że ich przodkowie byli jaguarami lub drzewami, które przemieniły się w ludzi i rozpoczęli życie na ziemi. Ich władcy natomiast byli uważani za bogów w ludzkiej postaci, którzy po śmierci wrócą żyć pośród chmur.

Zapotekowie zwykle chowając swoich władców lub szlachetnie urodzonych członków plemienia dołączali do ich grobów terakotowe urny o antropomorficznych kształtach. Szczególne ważne było nakrycie głowy figurki dekorowane bardzo bogato. Urny te nie były przeznaczone na prochy, miały raczej charakter rytualny i wotywny. Poza dekoracją rzeźbiarską były także malowane. Rysy twarzy przedstawianych postaci przypominają figurki olmeckie.